Kongens fortenestemedalje til Reidun Aambø
Den pensjonerte undervisaren og forskaren fekk utmerkinga for det store og breie engasjementet sitt gjennom fleire tiår, både ved høgskulen, som skribent og i frivillig arbeid.
Reidun Aambø med Kongens fortenestemedalje og internasjonal flaggbukett, flankert av (f.v.) Ørsta-ordførar Per-Are Sørheim, tidl. kollega Hilde Osdal, Volda-ordførar Sølvi Dimmen, tidl. kollega Inger Strand og HVO-rektor Odd Helge Mjellem Tonheim. Foto: Kishore Gajendra.
Laurdag 20. september 2025 blei Reidun Aambø dekorert med Kongens fortenestemedalje av Volda-ordførar Sølvi Dimmen, på vegner av Hans Majestet Kong Harald. Festen var i festsalen på Volda samfunnshus.
Kongens fortenestemedalje er ei påskjøning for innsats av særleg samfunnsgagnleg natur over lengre tid.
Forskaren, undervisaren og folkeopplysaren Reidun Aambø (f. 1949) får utmerkinga for fleire tiårs arbeid og frivillig innsats med å få mangfaldig kvinnehistorie fram i lyset og dessutan for det akademiske nybrotsarbeidet sitt for norsk som andrespråk og fleirkulturell pedagogikk gjennom nesten førti år ved Høgskulen i Volda (HVO).
– Dette er verkeleg velfortent heider, og vi gratulerer Reidun så mykje med den høgthengande utmerkinga. Vi er stolte over at HVO over tid har bygd opp fagmiljø med slike kapasitetar, og vil nytte høvet til å takke Reidun for alt ho har bidrege med for studentar, kollegaer og stemmene ho har løfta, helsar HVO-rektor Odd Helge Mjellem Tonheim.
Ein forbausa kongemedaljør
Hovudpersonen fekk seg ei real overrasking då ho skjønte kva ho hadde i vente:
– Eg har ikkje blitt så forbausa sidan eg fødde tvillingar utan å vite det på førehand! Eg har søkt om Kongens fortenestemedalje til tre personar, men aldri tenkt at eg sjølv kunne bli kandidat for ei slik utmerking.
Sjølv om Reidun Aambø har vore engasjert både nasjonalt og internasjonalt, høvde det godt at den høgtidelege seremonien fann stad på bygda. Som kulturformidlar har ho nemleg lagt ned eit stort arbeid i å løfte fram lokalhistorie i tillegg til å vere ein internasjonal kulturbyggjar.
Aambø arbeidde ved Høgskulen i Volda (HVO) frå 1980-åra til ho pensjonerte seg i 2018. Som førstelektor ved Institutt for språk og litteratur fekk ho i 2016 FoU-prisen for å vere ein produktiv formidlar med ein svært brei vitskapleg produksjon, mellom anna eit forskingsprosjekt om student- og lærarroller i Kina og Noreg. Ho blei i lys av dette invitert til den kinesiske ambassaden i Oslo.
Har undervist Volda-studentar frå 116 land
Det akademiske feltet hennar har først og fremst vore norsk som andrespråk og fleirkulturell pedagogikk. I 1991 engasjerte Utanriksdepartementet henne til å starte opp studiet Norsk språk og samfunnsfag for internasjonale studentar (NIS) i Volda.
Opp gjennom åra underviste ho her om lag 1000 studentar frå 116 land. Slik har Aambø sterkt bidrege til å gi fleire tilgang både til ei utdanning og til det norske samfunnet. Ho har besøkt heile 76 land, mange av dei for å treffe tidlegare studentar. NIS-studiet fekk i 2005 prisen for godt læringsmiljø ved HVO.
Eit talande døme på engasjementet til Aambø er då ho nytta julefridagar til å dekorere ein vegg i Berte Kanutte-huset med ordet «velkomen» på 70 språk ho hadde samla inn frå NIS-studentane sine.
Ein internasjonal kapasitet og brubyggjar
Som forskar har Aambø publisert fleirfaldige artiklar nasjonalt og internasjonalt. Arbeida hennar er å finne både på biblioteket ved Harvard University og på pensum ved norske universitet. Ho har undervist ved universitet i Bulgaria, Latvia, Frankrike og Japan, og ho har vitja alt frå Grønland til Tanzania på faglege konferansar og oppdrag.
Ved HVO hjelpte Aambø internasjonale studentar med kontrastane mellom heimlandet og Noreg.
– Fordi eg sjølv har studert i tre land, veit eg korleis kultursjokk kan verke både sosialt, i studentrolla og i den akademiske skrivekulturen. I både undervisninga og i tekstar for studentane har eg tenkt medvite på dette.
For å hjelpe nye i Noreg til å lettare kjenne seg heime gav ho i 2005 ut boka Typisk norsk å være uhøflig?. Boka om norsk veremåte, kommunikasjon og kultur har ført til mange intervju i rikspressa og er omsett til heile ti språk: engelsk, tysk, spansk, rumensk, polsk, kinesisk, japansk, swahili, russisk og arabisk.
Aambøs interesse for kulturkodar og misforståing har også teke henne på formidlingsoppdrag hos alt frå fagmedisinske organisasjonar til japansk-norsk foreining i Tokyo.
«Høflegheit handlar ikkje om rett eller gale, men om forventningar vi har lært i eigen kultur. Med desse kulturelle brillene møter vi andre kulturar. Det som er sant, rett og godt i eigen kultur, kan vere uhøfleg, frekt og til og med forbode i ein annan. Når vi tolkar framande som uhøflege, bør vi tenkje at det kan vere greitt i den kulturen personen kjem ifrå. Vi bør derfor tolke kvarandre i beste meining, og dersom du opplever ein utlending som merkeleg, så skal du vite at den personen synest du er like merkeleg.»
– Reidun Aambø
Har skrive fram kvinnene
Gjennom eit langt og aktivt yrkesliv har Aambø òg funne tid til mange eigne initiativ og eit stort engasjement i frivillig arbeid. Mellom anna har ho i over førti år vore med i Volda Røde Kors Omsorg, og som fransktalande var ho endåtil på Røde Kors-oppdrag i Senegal. Som kulturformidlar har ho både fått Målprisen frå Volda mållag og sjølv delt ut Sunnmørsprisen til ein viss Jon Fosse allereie i 1995.
Kunnskapen og samfunnsengasjementet har ho formidla i både bøker og tallause avisspalter. Som forfattar har ho til dømes samla over 2800 ord og uttrykk i boka Haurt nedi Vik og frammi Åmdala (2018) og bringa fram verdifulle portrett i bøkene Kvinner i Ørsta og Volda (2020) og Kvinner frå andre land som valde Volda og Ørsta (2022).
– Min hypotese er at kvinner observerer og legg vekt på andre sider ved samfunnet enn menn fordi dei ofte har andre erfaringar. I afrikanske kulturar er ein person død når folk ikkje lenger snakkar om vedkomande. I vår skriftkultur blir truleg ein person gløymd etter nokre generasjonar dersom vi ikkje kan lese noko om vedkomande, fortel ho, og oppmodar fleire til å skrive om kvinner på heimstaden.
Åmdalen og verda
76-åringen engasjerer seg framleis som formidlar. Dei siste åra har ho laga utstillingar om menneska bak namna på tre av høgskulebygningane: Berte Kanutte, Siver Aarflot og Synnøve Aarflot Riste.
– Alle desse tre ætta frå Åmdalen som eg. No held eg på med ei fjerde utstilling til Hans Strøm-huset. Hanvar ikkje åmdaling, men eg bur faktisk i Hans Strøm-vegen i Volda, smiler Aambø.
Audiens på Slottet
Bak nominasjonen av Reidun Aambø til Kongens fortenestemedalje står dei tidlegare HVO-kollegaene Hilde Osdal og Inger Strand, som skal ha arbeidd med søknaden i all hemmelegheit i eit års tid.
No ventar mottaking hos Hans Majestet Kong Harald på Slottet for å markere at Reidun Aambø frå Åmdalen har fått Kongens fortenestemedalje.
Korleis blir det å få audiens hos kongen?
– Det blir ei ny erfaring og truleg interessant. Tidlegare har eg vore i to møte med dronning Sonja då ho var nestleiar i Noregs Røde Kors, fortel Reidun.
Kva betyr denne utmerkinga for deg?
– Eg får tankar om at eg kan ha gjort noko nyttig for internasjonale studentar frå 116 land og alle verdsdelar, og at språkforskinga og kvinneportretta har ein verdi, avsluttar Aambø.
