Andreas Tjomsland har disputert ved UiA
18. juni 2025 disputerte HVO-stipendiat Andreas Tjomsland for doktorgraden ved Universitetet i Agder (UiA) med avhandlinga «Indremisjonen. Strategiar på den nordvestlandske religiøse marknaden 1920–1970».
Ein godt nøgd Andreas Tjomsland etter vel utført disputas ved Universitetet i Agder (UiA). F.v.: andreopponent og dosent Ulrika Lagerlöf Nilsson frå Göteborgs universitet, professor Pål Ketil Botvar ved UiA, som leia kommisjonen, doktoranden Tjomsland, førsteopponent og professor Lars Gaute Jøssang frå NLA og disputasleiar og professor Ingunn Folkestad Breistein, som er dekan ved Fakultet for humaniora og pedagogikk ved UiA. Foto: Per Halse.
Andreas Tjomsland er stipendiat ved Høgskulen i Volda og har følgt ph.d.-programmet i humaniora og pedagogikk med spesialisering i religion, etikk, historie og samfunn ved Universitetet i Agder (UiA).
Han disputerte ved UiA onsdag 18. juni 2025. Les meir om disputasen på uia.no.
Tjomsland forskar primært på nordvestlandsk indremisjon på 1900-talet og har interesse for GIS/kartlegging og digital humaniora, kulturminne og stadnamn. Han har kartlagt bedehusa i Møre og Romsdal og gamle Sogn og Fjordane som del av ph.d.-prosjektet sitt. Data er samordna etter ein nordisk standard Tjomsland har vore med på å utvikle, som kan utforskast her.
Samandrag av avhandlinga
I 1920, som eit svar på det som blei oppfatta som ei akutt trussel frå teologisk liberalisering, arrangerte Det norske lutherske indremisjonsselskap ein konferanse med 950 delegatar frå dei lågkyrkjelege organisasjonane. Mellom strategiane som blei vedtekne her var plattform- og samarbeidsnekt med både motstandar og dei som samarbeidde med slike. Men det blei òg utforma visjonar om å vinne skulesystemet, kyrkja og lokalsamfunna innanfrå. Måla i nokre av desse strategiane, og i nokre meir lokalt utforma indremisjonsstrategiar, blei delvis oppnådde i tiåra etter.
Ambisjonsnivået og gjennomslagskrafta som kom til uttrykk her, står i kontrast til førestillingar om låg religiøs variasjon og «late monopol» i moderne skandinavisk religionshistorie. Indremisjonen, saman med andre frivillige lekfolkorganisasjonar, gav norske lutherske kristne ein kanal for religiøst engasjement, utan at dei trong melde seg ut av Den norske kyrkja. Dette bidreg til å forklare korleis Noreg kunne bli leiande i verda i talet på utanlandsmisjonærar per innbyggjar på slutten av 1900-talet, og kvifor lågkyrkjeleg lutherdom har sett tydelege spor i moderne norsk kultur, politikk og institusjonar.
Avhandlinga skildrar og analyserer strategiar brukt av indremisjonen for å konkurrere på den «religiøse marknaden» i fylka Møre og Romsdal og Sogn og Fjordane mellom 1920 og 1970. Avhandlinga kombinerer ei kulturell tilnærming til analysen av strategisk planlegging med bruk av «Rational Choice»-teori for å analysere religiøse marknadsdynamikkar. Avhandlinga undersøkjer utviklinga og vala til indremisjonsforeiningane, hovudsakleg på regionalt nivå. Kjeldematerialet er i hovudsak regionale indremisjonsblad. Gåverekneskap og ei geografisk og kronologisk registrering av bedehus gjev empirisk grunnlag for å beskrive utviklinga kvantitativt.
Eit sentralt tema er «marknadseffekten» av ulike endetidsteologiar, ulike gradar av lojalitet til Den norske kyrkja, ulike tilnærmingar til rekruttering, og ulike nivå av teologisk striktheit. Avhandlinga viser eit skifte frå ein veksande rørsle definert av radikale vekkingar på 1920- og 1930-talet, til ei minkande rørsle, kjend for hyggelege, inntektsbringande basarar rundt 1970. Denne endringa skjedde i større grad i meir kyrkjelojale variantar av indremisjonen enn i dei meir kyrkjekritiske, og gjev eit norsk døme på verknaden av «strong religion».
